Door: Maria Dekker
Vanzelfsprekend belanden werknemers niet zomaar in een burn-out. Zonder dat we het door hebben, gaat er heel wat aan vooraf voordat iemand daadwerkelijk uitvalt. Ook tijdens de burn-out doorloopt een zieke medewerker diverse stadia, die voor betrokkenen vaak lastig te volgen zijn. Soms ontstaat daardoor onbegrip. Na een verzuimperiode van gemiddeld 11 maanden lijkt de medewerker eindelijk hersteld en verwachten we dat diegene, zoals van ouds, weer ‘lekker aan het werk’ kan. Integendeel.
Zowel voorafgaand aan, gedurende als na de burn-out kunnen we een aantal fases onderscheiden. Kennis hiervan helpt niet alleen de zieke medewerker zijn proces te accepteren, maar geeft ook werkgevers belangrijke inzichten. Ze helpen jou van begin (nog vóór uitval) tot eind bepaalde zaken te signaleren en op de juiste manier te reageren.
A. Voorafgaand aan de burn-out
1. Aanloop
Gemiddelde duur: meerdere jaren
De werknemer pleegt al jaren (onbewust) roofbouw op zijn energiesysteem, hetgeen soms lastig te zien is voor de omgeving. Oorzaken kunnen zowel op het gebied van werk als privé liggen. Zo blijken mensen met verantwoordelijke functies binnen de zorg, het onderwijs en de luchtvaart, fysiek- of emotioneel zware beroepen vatbaarder te zijn voor een burn-out. Vaak betreft het een opeenstapeling van gebeurtenissen of lang aanhoudende stress. Hierdoor raakt het (gezonde) stresshormoon adrenaline uitgeput en gaat het lichaam cortisol produceren, met alle mentale- en fysieke gevolgen van dien…
Daarbij is er vrijwel altijd sprake van een persoonlijkheid die zich laat kenmerken door:
- loyaliteit (moeite met het aangeven van grenzen)
- zorgzaamheid (altijd klaarstaan voor anderen of hen voorop stellen)
- perfectionisme (niet snel tevreden zijn, uiterste van zichzelf vragen)
- doorzettingsvermogen (doorgaan, ook als het tegenzit)
- onzekerheid (zichzelf niet goed genoeg vinden of vergelijken met anderen)
- prikkelverslaafd (altijd actief of aanwezig, lastig stil of alleen kunnen zijn)
- hoog sensitiviteit (weinig prikkels kunnen verdragen, meer verwerkingstijd nodig dan gemiddeld)
- lage frustratie tolerantie of niet stress bestendig (snel gefrustreerd, gepikeerd of gespannen)
- Pre-burn-out
Gemiddelde duur: twee maanden
Ontspanning vinden in deze fase is lastig. De medewerker zal zich waarschijnlijk vaker zonder concrete reden ziekmelden en lijkt onzeker geworden over zijn eigen kunnen. Daarentegen kan een werknemer ook juist harder gaan werken en legt de lat nog hoger dan hij al deed. Er lijkt sprake van een bevlogen medewerker, maar helaas… schijn bedriegt. In deze fase sluit men zich vaker dan voorheen af van zijn omgeving en gevoelens. Basisbehoeftes lijken nauwelijks meer aanwezig en reeds aanwezige alarmsignalen, zoals fysieke klachten, worden meestal genegeerd. Wanneer je opmerkt dat iemand zich in de gevarenzone lijkt te bevinden, zal deze dat waarschijnlijk ontkennen. Hoe hard het ook mag klinken: in deze fase staat iemand op het randje van de afgrond en is er vrijwel geen weg meer terug.
* Er kan in deze fase ook sprake zijn van overspannenheid. Bij adequaat ingrijpen (bijtijds signaleren en nodige aanpassingen doen) zou een mogelijke burn-out eventueel kunnen worden voorkomen.
B. Gedurende de burn-out
- Kortsluiting
Gemiddelde duur: een aantal dagen
De werknemer stort fysiek, mentaal en emotioneel volledig in. Het gehele systeem schreeuwt STOP! omdat het simpelweg uitgeput is en niet meer kan. In uitzonderlijke gevallen kan iemands ratio zo sterk zijn, dat diegene zich er van zichzelf nog steeds doorheen moet slaan.
- Overgave
Gemiddelde duur: drie weken
De werknemer beseft dat hij ziek is en erkent dat er iets moet gebeuren om weer normaal te functioneren. Wanneer hij zich overgeeft aan de situatie, betekent dit echter niet meteen dat hij de situatie heeft geaccepteerd of open staat voor hulp. In deze fase doet hij er goed aan om afstand te nemen van werk of in elk geval van de probleem gerelateerde omgeving. Zoveel mogelijk tot rust komen is gedurende deze fase prioriteit; slapen, wandelen, ontspannen en vooral niets moeten. Dit kan frustratie bij de burn-outer of onbegrip in zijn omgeving oproepen.
- Begeleiding
Gemiddelde duur: drie tot zes maanden
De zieke werknemer ziet in dat hij er alleen niet bovenop komt en is bereid hulp te zoeken. Althans, niet in alle gevallen is de bereidheid er, maar wel de noodzaak. Om een duurzaam herstel te kunnen realiseren, is professionele begeleiding door een burn-outspecialist nodig. Een multidisciplinaire aanpak en holistische werkwijze maken het mogelijk om zowel op cognitieve- en fysieke aspecten veranderingen in gang te zetten. Bye Bye Burnout biedt gespecialiseerde en ervaren coaches die volgens bewust opgebouwde herstelprogramma’s werken. Gedurende de behandelperiode wordt een werknemer o.a. middels opdrachten en confronterende situaties uitgedaagd om opgedane inzichten toe te passen in de praktijk en zich nieuwe patronen eigen te maken. Dit gaat met vallen en opstaan, omdat oude en nieuwe patronen hier en daar nog zullen botsen. Onze coaches creëren in deze fase onder andere veilige leersituaties, ze laten zien dat fouten maken mag en deze zijn om van te leren.
6. Integratie
Gemiddelde duur: twee tot drie maanden
Succesvolle momenten of periodes duren niet slechts een dag, maar houden steeds vaker langer aan. De werknemer heeft geleerd beter voor zichzelf te zorgen en begint een ‘gezondere versie van zichzelf’ te creëren. Hij krijgt weer zin om aan de slag te gaan en het lijkt erop alsof hij weer beter is. Echter, een grote valkuil in deze fase is om té snel (bijvoorbeeld na een goede maand) weer allerlei werkzaamheden of normale zaken op te gaan pakken. Laat die pieken maar eens een maand of twee à drie stabiliteit vertonen, daarna kunnen we vol vertrouwen het laatste stadium in.
* Fase 4 en 5 kunnen ook omgekeerd plaatsvinden; fase 5 en 6 gaan vrijwel altijd samen.
C. Na de burn-out
7. Re-integratie
Gemiddelde duur: drie maanden
De werknemer is weer zo goed als hersteld en kan stap voor stap terugkeren naar werk; ofwel bij dezelfde werkgever in dezelfde, een andere of aangepaste functie, ofwel bij een andere werkgever in een andere functie. In het laatste geval kan er sprake zijn van rouw. Het is van belang daar bewust en verantwoord mee om te gaan, door ruimte te geven aan gevoelens en emoties die op kunnen treden wanneer iemand afscheid heeft moeten nemen van ‘het oude’ en zal moeten wennen aan de nieuwe situatie. Het is in deze fase belangrijk dat de terugkerende medewerker ruimte krijgt om zijn mogelijkheden en grenzen aan te geven. Re-integratie kan volledig spaak lopen op onvoldoende begeleiding door een leidinggevende of personeelsadviseur. Ook kan de werknemer angst hebben voor een mogelijke terugval (zie hieronder). Om de terugkeer naar werk soepel en verantwoord te laten verlopen is het raadzaam een externe professional hierbij te betrekken. Wij staan ook in deze fase graag voor jou en je werknemers klaar en geven je hier alvast een aantal praktische tips!
Duurzaam herstel
De kans is zeer groot dat een ex-burn-outer er alles aan zal doen om nooit meer terug te gaan naar waar hij ooit is geweest. Toch is het helaas niet uitgesloten dat iemand na een burn-out terug zal vallen. Wie ooit een burn-out heeft gehad, loopt namelijk een verhoogd risico nogmaals uit te vallen (het gaat dan om zo’n 20 tot 30 procent). In dit geval geldt: voorkomen is beter én goedkoper dan genezen. Om een tweede, soms lichtere, burn-out te voorkomen is het belangrijk dat iemand tot en met de re-integratie fase passende en effectieve professionele begeleiding heeft gehad. Het is nodig dat iemand nieuwe patronen toe kan passen in de praktijk en er ruim voor het re-integratie proces concrete handvatten worden geboden om terugval te voorkomen. Hier is dan ook vanzelfsprekend voldoende aandacht voor in onze programma’s.
Ben je na het lezen van dit artikel tot nieuwe, schokkende of belangrijke inzichten gekomen en wil je weten wat wij gedurende één of meerdere fases voor jou en jouw medewerkers kunnen betekenen? Neem dan gerust contact met ons op!